Pompei ve Herculaneum’daki en önemli buluntular arasında çok sayıda iyi korunmuş özel ev en başta gelir. Cumhuriyet ve erken imparatorluk dönemlerinde farklı zamanlarda yapılmış olan evler, gelişen mimari ve dekoratif tarzları Roma dünyasında benzeri olmayan bir bütünlükte belgelerler.
Hali vakti yerinde olanlara ait geleneksel İtalyan tarzı evlerde, muhtemelen Etrüsklerden gelme bir atrium bulunurdu. Pompei ve Herculaneum’da aparmanlar veya bahçelerle çevrili müstakil villalar yerine başlıca kentsel ev türü atriumlu evlerdir. Doğrudan sokağa kadar uzanırlar, çoğunun sokak cephesinde dükkanlar vardır ve yandaki evlerle duvarları bitişiktir. Yapım malzemesi moloz ve taş üzerine alçı sıvalı beton olup, iç yüzeyler genellikle süslenmiştir.
Romalı mimar Vitruvius, beş tür atriumlu ev tarif ediyor. iki tür daha yaygındır: Toskana(en popüler olanı) ve tetrastil(dört sütunlu). Orijinal olarak MÖ dördüncü yüzyıla ait ve Pompei’de bize ulaşan en eski evlerden biri olan Cerrah Evi’nin ortasında bir Toskana atriumu vardır.
Sokaktan bir giriş holünden (fauces) geçilerek atriuma girilir. Oda compluvium yoluyla göğe açılır; yağmur sığ bir havuza (impluvium) ve aşağıdaki su deposuna akar. Bu atriumu Toskanalı kılan özelliği, havuzun çevresinde sütun bulunmamasıdır; tavan bunun yerine güçlü merteklerle desteklenir. Compluvium, önemli bir işlevi daha yerine getirir: normalde yalnızca küçük yarık pencerelerden ve gerideki revaktan gelen ve yağ kandilleri ile yağdan mumlara desteklenen ışığın içeri girmesini sağlar. bu ana oda, daha ılık havalarda hoş, ama soğuk mevsimlerde son derece serin olmalı, o dönemlerde aile mangallarıyla daha küçük kapalı odalara çekilirdi.
Atriumdan genellikle simetrik olarak dizilmiş daha küçük odalar geçilir. Mobilyalar genellikle basit ve taşınabilir herhangi bir odanın işlevi kısa bir sürede değiştirilebilirdi. Ana işlevler şöyleydi: Yatak odası olarak kullanılabilen küçük odalar (cubiculum) ataların portre büstlerinin durduğu iki kanat (alae); arkada en önemli oda olan yemek odası(triclinium) ve ana kabul odası (tablinium). Tabliniumda, ev sahibi ve ailesi misafirleri resmi bir şekilde karşılarlardı. Zengin bir adamın öneri, para ve destek için eline bakan pek çok ”müşterisi” olurdu ve onları burada kabul ederdi.
Cerrah evi’nin arka tarafında, bir revak ve bahçe var. Sıra dışı yamuk biçimdeki bahçe mülkün tuhaf biçimini yansıtıyor. Aynı şekilde, mutfak da tuhaf biçimli bir köşede; böyle evlerde mutfak küçüktü ve mümkün olan bir noktaya sıkıştırılırdı.
MÖ 185-175 gibi inşa edilen ama daha sonra değişiklik yapılan Faun Evi’nde Helenistik Yunan etkisi geleneksel italyan tarzıyla bir araya geliyor. Pompei’deki en büyük ev olan ve bir kent bloğunu kaplayan Faun evi üç kısımdan oluşuyordu: kamusal ve özel kesimler ile peristili bahçeler. kamusal kesim, Cerrah Evi’ndeki gibi konumlanmış olup sokaktan girilen Toskana artiumuydu. Özel kesim ise, dört kolonun İmpluviumu çevrelediği ve tavanı taşıdığı, Vitruvius’un bahsettiği ikinci tür olan, tekrastyle atrium merkezliydi.
Bu kamusal ve özel atriumların ardında, bir kolonadla çevrili bahçelerin bulunduğu peristiller yer alır. Kolonadlı avlular Yunan dünyasında popülerdi, ama bunlarda bahçe bulunmazdı. Örneğin, Delos’ta Helenistik evlerin en iyilerinin ortalarında mozaikli zeminler bulunan kolonadlı avluları vardı. Ama Delos’ta hiç doğal su kaynağı yoktu ve yağmur suyunun depolanarak tasarruflu bir şekilde kullanılmasın gerekiyordu. Ne olursa olsun Romalılar için bahçeler değerli ve keyif vericiydi. Bitki köklerinin bıraktığı boşlukların incelenmesi, araştırmacıların yetiştirilen bitki türlerinin öğrenmesini ve bazı bahçeleri antik çağda olduğu şekilleriyle tekrar bitkilerle donatılmasını sağlamıştır.
Faun Evi’ndeki peristil yaklaşık MÖ 125’te eklenmişti; MÖ birinci yüzyılda da ikinci, daha büyük bir peristil eklenmişti. Aralarında Yunanlılardan alınmış bir oda türü olan bir eksedra, yani ekoylum bulunur. bu eksedranın zemini, ünlü ”İskender Mozaiği”ni barındırır.
Sonradan zengin olmuş özgür köle ve şarap tüccarı olan Aulus Vettius Restitus ve Aulus Vettius Conviva tarafından, geç dönemde yeniden biçimlendirilen ve modern dönemde restore edilen Vettiler Evi’nde farklı bir plan vardır. Evin planı sıkışık, ama karmaşıktır. Giriş, geniş ve derin bir İmpluviuma sahip atriuma açılır. Atriumda bir tablium yoktur; onun yerine doğrudan peristil bahçeye geçilir. Geniş atriumun bir yanında, içinde bir lararium, yani ev ve aileyi koruyan tanrılar olan Larlara (lares) adanmış bir mihrap bulunan küçük, aileye özel bir atrium vardır. Buradan mutfağa ve hizmetçilerin kaldığı bölüme geçilir. Evin Yunan tarzında yemek odaları olan oecusları (oecae), peristile ulaşan geniş odalardır. Bu odalar, Pompei duvar resimlerinin dördüncü ve son tarzında karmaşık mimari sahnelerle bezelidir.
Arkeo|284| 